Blokcheyn – bu ma’lumotlarni saqlash va smart-kontraktlarni bajarish uchun ishonchli va markazlashmagan tizim hisoblanadi. Ammo uning bir cheklovi bor: u mustaqil ravishda tashqi dunyodan ma’lumot olishga qodir emas. Blokcheyn-orakullar aynan shu muammoni hal qilish uchun mavjud.

Blokcheyn-orakulning ta’rifi

Blokcheyn-orakul – bu smart-kontraktlarni tashqi manbalardan olingan ma’lumotlar bilan ta’minlaydigan xizmatdir. U blokcheynga real dunyodan ma’lumotlarni uzatadi va smart-kontraktlarga blokcheyndan tashqarida sodir bo‘ladigan hodisalarga javob berish imkonini beradi.

Blokcheyn-orakullar qanday ishlaydi?

Orakullar quyidagi manbalardan ma’lumot olishi mumkin:

- Veb-xizmatlarning API-lari

- IoT qurilmalari va sensorlari

- Moliyaviy bozorlar

- Sport musobaqalari natijalari

- Saylovlar natijalari

- Ob-havo sharoitlari

Orakul ma’lumotlarni to‘playdi, ularning haqqoniyligini tekshiradi va blokcheynga uzatadi. Bu ma’lumotlar smart-kontraktlarda ishlatiladi.

Blokcheyn-orakullarning turlari

1. Dasturiy orakullar

Bu orakullar onlayn ma’lumotlar bilan ishlaydi, masalan, kriptoaktivlar kursi, ob-havo yoki sport natijalari. Ular API orqali ma’lumotlarni olib, blokcheynga yetkazadi.

2. Apparat orakullari

Ushbu orakullar real dunyo ma’lumotlarini blokcheynga uzatish uchun RFID-chiplar, harorat datchiklari yoki shtrix-kod skanerlaridan foydalanadi.

3. Kirish va chiqish orakullari

- Kirish orakullari tashqi dunyodan blokcheynga ma’lumot yetkazadi (masalan, dollar kursi).

- Chiqish orakullari blokcheyndan tashqariga ma’lumot yuboradi (masalan, IoT qurilmalariga buyruq beradi).

4. Markazlashmagan orakullar

Markazlashgan orakullardan farqli o‘laroq, markazlashmagan orakullar bir nechta manbadan ma’lumot oladi va ularning haqqoniyligini konsensus algoritmlari orqali tasdiqlaydi.

Blokcheyn-orakullar nega muhim?

Orakullarsiz blokcheyn yopiq tizim bo‘lib qolardi va real dunyo bilan bog‘lana olmasdi. Ular quyidagi sohalarda smart-kontraktlardan foydalanish imkonini beradi:

- Markazlashmagan moliya (DeFi) – aktivlar narxini aniqlash va bitimlarni avtomatlashtirish.

- Sug‘urta – real ma’lumotlar asosida sug‘urta to‘lovlarini amalga oshirish.

- Logistika – yetkazib berish zanjiridagi mahsulotlarni kuzatish.

- O‘yinlar va tikish – real voqealar asosida shartlarni avtomatik bajarish.

Mashhur blokcheyn-orakullar

Eng yetakchi orakul loyihalaridan ba’zilari:

- Chainlink (LINK) – eng mashhur markazlashmagan orakullardan biri.

- Band Protocol (BAND) – DeFi uchun ma’lumot ta’minlovchi orakul.

- API3 – blokcheyn bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘langan API-xizmatlar loyihasi.

Xulosa

Blokcheyn-orakullar smart-kontraktlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi, ularni blokcheyndan tashqarida ham foydali qiladi. Ular moliya, logistika, sug‘urta va boshqa ko‘plab sohalarda jarayonlarni avtomatlashtirishga yordam beradi. Ammo orakullar ishonchliligi butun tizim xavfsizligiga ta’sir qiladi, shuning uchun markazlashmagan yechimlarni rivojlantirish asosiy yo‘nalish bo‘lib qolmoqda.