Markazlashmagan moliya (DeFi) kriptoaktivlar dunyosida haqiqiy inqilob bo‘lib, an’anaviy moliyaviy tizimlarga alternativani taqdim etdi. Biroq, sanoatning o‘sishi bilan birga muammolar ham paydo bo‘ldi va ularni hal qilish uchun yangi yondashuvlar zarur bo‘ldi. Aynan shu sababli DeFi 2.0 tushunchasi paydo bo‘ldi – bu markazlashmagan moliyaviy ilovalarning keyingi evolyutsiyasi bo‘lib, DeFi 1.0 kamchiliklarini bartaraf etish va yanada samarali, xavfsiz hamda barqaror moliyaviy vositalarni yaratishga qaratilgan.

DeFi 2.0 DeFi 1.0 dan nimasi bilan farq qiladi?

DeFi 1.0 markazlashmagan moliyaning poydevorini yaratdi, lekin quyidagi muammolarga duch keldi:

- Past likvidlik – foydalanuvchilar likvidlik havzalariga mablag‘ qo‘shgan, ammo mablag‘ni yechib olish token narxlarining keskin pasayishiga olib kelishi mumkin edi.

- Yuqori tranzaksiya to‘lovlari – ayniqsa, Ethereum tarmog‘ida yuklama tufayli operatsiyalar juda qimmatga tushgan.

- Xavfsizlik muammolari va firibgarlik – aqlli kontraktlar (smart contracts) tez-tez hujumlarga uchragan va foydalanuvchilar mablag‘larini yo‘qotgan.

- Kapitalni samarasiz boshqarish – foydalanuvchilar staking yoki farming orqali aktivlarini bloklagan, ammo bu aktivlardan boshqa operatsiyalar uchun foydalanish imkoni bo‘lmagan.

DeFi 2.0 ushbu muammolarni hal qilish va kapitaldan samarali foydalanish imkoniyatini yaratish uchun yangi mexanizmlarni joriy qilmoqda.

DeFi 2.0 ning asosiy xususiyatlari

1. Aqlli likvidlik mexanizmlari

DeFi 2.0 ning asosiy innovatsiyalaridan biri – avtonom likvidlik. DeFi 1.0 loyihalari likvidlikni ta’minlash uchun foydalanuvchilarga bog‘liq edi. Bu esa "likvidlik vampirizmi" xavfini tug‘dirardi – foydalanuvchilar likvidlikni olib, boshqa platformalarga o‘tib ketishardi.

DeFi 2.0 esa o‘z-o‘zini moliyalashtiruvchi likvidlik protokollarini joriy qilmoqda. Masalan, OlympusDAO "obligatsiyalar" (bonds) tizimini qo‘llaydi, bu orqali foydalanuvchilar LP-tokenlar evaziga tokenlarni chegirma narxda sotib olishi mumkin. Shunday qilib, platforma o‘z likvidligining egasiga aylanadi (POL – Protocol-Owned Liquidity) va foydalanuvchilarga qaramlik kamayadi.

2. Barqaror daromad va xavf boshqaruvi

DeFi 1.0 yuqori daromad olish imkoniyatlarini yaratgan bo‘lsa-da, bu token inflyatsiyasiga va barqaror bo‘lmagan foiz stavkalariga olib keldi. DeFi 2.0 esa barqaror daromad modellarini taklif qiladi.

Bundan tashqari, protokollar aqlli kontraktlarni sug‘urtalash imkoniyatini ham taklif qiladi, bu esa hujumlar va xatolar natijasida mablag‘ yo‘qotish xavfini kamaytiradi.

3. Bloklangan aktivlardan samarali foydalanish

Avval staking yoki farmingda saqlangan mablag‘lardan boshqa joyda foydalanib bo‘lmas edi. DeFi 2.0 "aktivlarni rekapitalizatsiya qilish" (recapitalization of assets) konsepsiyasini joriy qilmoqda, bu esa bloklangan aktivlarni boshqa moliyaviy operatsiyalarda ishlatish imkonini beradi.

Masalan, ba’zi platformalar foydalanuvchilarga LP-tokenlar garoviga qarz olish yoki ularni qo‘shimcha staking qilish imkoniyatini beradi.

4. Takomillashtirilgan boshqaruv va markazsizlanish (DAO)

DeFi 2.0 loyihalarida markazlashmagan avtonom tashkilotlar (DAO) keng qo‘llanmoqda. Bu tizim orqali token egalari platformaning rivojlanishiga oid qarorlar bo‘yicha ovoz bera oladilar. Shunday qilib, moliyaviy tizim yanada shaffof va markazlashmagan bo‘ladi.

DeFi 2.0 loyihalariga misollar

- OlympusDAO (OHM) – o‘z-o‘zini moliyalashtiruvchi likvidlik modelini joriy qilgan protokol.

- Frax Finance (FRAX) – qisman ta’minlangan aktivlarga asoslangan algoritmik stablecoin.

- Tokemak (TOKE) – DeFi loyihalari uchun likvidlik boshqaruvini optimallashtiruvchi platforma.

- Alchemix (ALCX) – o‘z-o‘zini to‘laydigan kreditlar olish imkonini beruvchi platforma.

DeFi 2.0 ning kelajagi DeFi 2.0 markazlashmagan moliyani samaraliroq, barqaror va ommabop qilishga yordam beradi. Kelajakda quyidagilarni kutish mumkin:

- O‘zini o‘zi boshqaradigan protokollar rivojlanadi, ya’ni platformalar likvidlikni o‘zlari egallaydi.

- Yangi foydalanuvchilar uchun qulaylik oshadi, xavfsizlik va interfeys yaxshilanadi.

- DeFi tarmoqlari boshqa blokcheynlarga kengayadi, bu esa yuqori tranzaksiya to‘lovlarini kamaytiradi.

Xulosa

DeFi 2.0 – bu shunchaki DeFi 1.0 ning yaxshilangan varianti emas, balki barqaror o‘sish, samaradorlik va xavfsizlikka qaratilgan butunlay yangi konsepsiya. Ushbu texnologiya hali rivojlanish jarayonida bo‘lsa-da, u moliyaviy tizimlarni tubdan o‘zgartirib, ularni yanada shaffof va hammabop qilish yo‘lida oldinga intilmoqda.