Markazlashmagan moliya (Decentralized Finance) – bu blokcheyn texnologiyalari yordamida an’anaviy moliyaviy tizimlarga alternativ yechim yaratadigan yo‘nalishdir. DeFi banklar yoki boshqa vositachilarsiz moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatini beradi. Bu xizmatlar markazlashmagan ilovalar (dApps) va aqlli kontraktlar orqali taqdim etiladi.

DeFi asosiy tamoyillari

1. Markazlashmaganlik: Barcha operatsiyalar blokcheyn orqali amalga oshiriladi, vositachilarga ehtiyoj yo‘qoladi.

2. Shaffoflik: Har bir tranzaksiya va aqlli kontraktlarning kodlari ochiq, bu tizimga bo‘lgan ishonchni oshiradi.

3. Osonlik bilan kirish: Internetga ulangan har bir inson geografik joylashuvidan qat’iy nazar, xizmatlardan foydalanishi mumkin.

4. Mustaqil boshqaruv: Foydalanuvchilar o‘z aktivlarini o‘zlari nazorat qiladi, banklarga ishonib topshirishmaydi.

DeFi qanday ishlaydi?

DeFi odatda Ethereum kabi blokcheynlardan foydalanadi. Aqlli kontraktlar – bu oldindan belgilangan qoidalar va shartlarni avtomatik ravishda bajaruvchi dasturiy kodlardir. Masalan:

- Agar siz DeFi ilovasida kredit olishni xohlasangiz, kriptovalyuta shaklida garov qo‘yishingiz kerak bo‘ladi. Aqlli kontrakt bu garovni avtomatik ravishda bloklaydi va sizga qarz beradi.

- Agar siz DeFi platformasiga investitsiya qilsangiz, aqlli kontrakt belgilangan shartlarga ko‘ra daromadingizni taqsimlaydi.

DeFi xizmatlari misollari

1. Kredit olish va berish: Aave yoki Compound kabi platformalar foydalanuvchilarga kriptovalyutani qarzga olish yoki berish imkonini beradi.

2. Markazlashmagan birjalar (DEX): Uniswap yoki SushiSwap kabi platformalarda foydalanuvchilar vositachilarsiz token almashishlari mumkin.

3. Stablecoinlar: USDT yoki DAI kabi kriptovalyutalar fiat valyutalariga bog‘langan bo‘lib, barqarorlik va qulaylikni ta’minlaydi.

4. Daromad olish (Yield Farming): Likvidlikni ta’minlash orqali foydalanuvchilarga daromad olish imkonini beradi.

DeFi afzalliklari

- Mablag‘ ustidan to‘liq nazorat: Foydalanuvchi har doim o‘z aktivlariga egalik qiladi.

- Global kirish imkoniyati: Xizmatlar kunu tun, dam olish kunlarisiz mavjud.

- Xarajatlarning kamayishi: Vositachilar bilan bog‘liq to‘lovlar va kechikishlar yo‘q qilinadi.

DeFi xavflari

1. Aqlli kontraktlarning zaifligi: Koddagi xatolar mablag‘larning yo‘qotilishiga olib kelishi mumkin.

2. Regulyatsiya yo‘qligi: Firibgarlik yuz bergan taqdirda foydalanuvchilar huquqiy himoyasiz qoladi.

3. Kriptovalyutalarning o‘zgaruvchanligi: Narxlar keskin o‘zgarishi mumkin, bu esa moliyaviy xavflarni oshiradi.

4. Likvidlik muammolari: Ba’zi loyihalarda majburiyatlarni bajarish uchun mablag‘ yetarli bo‘lmasligi mumkin.

Xulosa

DeFi – moliyaviy sohada inqilob bo‘lib, tezkor, qulay va shaffof moliyaviy boshqaruv imkonini beradi. Ammo u texnologiya va regulyatsiya yo‘qligi bilan bog‘liq xavflarga ega. DeFi-dan foydalanishdan oldin loyiha haqida batafsil ma’lumot olish, uning tuzilishini va xavflarini tushunish juda muhim.