Delegated Proof of Stake (DPoS) — bu tranzaksiyalarni tasdiqlash va tarmoq xavfsizligini ta'minlash uchun blokcheyn tarmoqlarida ishlatiladigan konsensus algoritmlaridan biri. DPoS klassik Proof of Stake (PoS) algoritmining rivojlangan shakli bo‘lib, unda vakolat berish (delegatsiya) tushunchasi qo‘shiladi, bu esa tranzaksiyalarni tasdiqlash jarayonini yanada demokratik va samarali qiladi. DPoS nima ekanligini va bu qanday qilib steyking bilan bog‘liq ekanligini tushunish uchun bu tushunchalarni batafsil ko‘rib chiqamiz. Konsensus algoritmi nima?

Konsensus algoritmi — bu markazlashmagan tarmoqda qaysi tranzaksiyalar haqiqiy va blokcheynga qo‘shilishi mumkinligini aniqlash usuli. Konsensus algoritmlari, masalan, Proof of Work (PoW) yoki Proof of Stake (PoS), tarmoqni hujumlardan va firibgarlikdan himoya qilish uchun muhimdir.

Proof of Stake (PoS)

DPoS algoritmini tushuntirishdan oldin, klassik Proof of Stake (PoS) qanday ishlashini eslab o‘tish kerak. PoS tizimida foydalanuvchilar ma'lum miqdordagi kriptovalyutaga ega bo‘lsa, validatsiya qiluvchi (tranzaksiyalarni tasdiqlovchi) bo‘lishlari mumkin. Foydalanuvchining qancha ko‘p monetasiga ega bo‘lsa, tranzaksiyalarni tekshirish uchun tanlanish ehtimoli shunchalik yuqori bo‘ladi. Ushbu jarayon steyking deb ataladi. Validatorlar yangi blokni yaratish uchun tanlanganda, ular mukofot sifatida yangi monetalar olishadi.

Delegated Proof of Stake (DPoS)

Delegated Proof of Stake (DPoS) — bu Proof of Stake algoritmining takomillashgan shakli bo‘lib, u markazlashmagan tarmoqlarni yanada kengaytirilgan va tezroq qilish uchun ishlab chiqilgan. DPoS tizimida foydalanuvchilar ham steykingda qatnashadilar, lekin bu yerda muhim farq bor: foydalanuvchilar o‘zlari validatsiya qiluvchi bo‘lish o‘rniga, monetalarni boshqa ishtirokchilarga — delegatlarga berishadi, ularga tarmoqni boshqarishni ishonib topshirishadi.

DPoSning asosiy xususiyatlari:

1. Delegatsiya qilish: DPoS tizimida foydalanuvchilar delegatlarni saylaydilar. Aynan ushbu delegatlar tranzaksiyalarni tasdiqlash va bloklarni yaratish uchun javobgar bo‘ladilar. Foydalanuvchining ovoz kuchi uning qanchalik ko‘p monetasiga bog‘liq — qancha ko‘p moneta, shuncha ko‘p ovoz.

2. Cheklangan delegatlar soni: PoSdan farqli ravishda, har kim validatsiya qiluvchi bo‘lishi mumkin emas. DPoS tizimida delegatlar soni cheklangan (masalan, 21 yoki 100 delegat, blokcheynga qarab). Ushbu delegatlar foydalanuvchilar tomonidan ovoz berish orqali saylanadi.

3. Muntazam ovoz berish: Foydalanuvchilar delegatlarini muntazam ravishda o‘zgartirishlari mumkin. Agar delegat o‘z vazifasini bajara olmasa, uni almashtirish mumkin.

4. Tezkor va samarali: Validatsiya qiluvchilar soni cheklanganligi sababli, tranzaksiyalar tezroq tasdiqlanadi. Bu DPoSni PoW yoki PoSga nisbatan yanada kengaytiriladigan va samaraliroq qiladi.

DPoSda steyking qanday ishlaydi?

DPoS tizimida steyking shuni anglatadiki, foydalanuvchilar o‘z monetalarini delegatlar uchun ovoz berish uchun «qo‘yishadi» (steyk qilishadi). Ushbu monetalar ma'lum vaqt davomida muzlatiladi, bu davrda ular bilan hech narsa qilish mumkin emas. Buning evaziga foydalanuvchilar tarmoq boshqaruvida ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar va validatsiya qiluvchilarni tanlaydilar.

DPoSda steyking jarayoni:

1. Foydalanuvchilar o‘zlari ishonadigan delegatlarni tanlaydilar va ularga o‘z monetalarini delegatsiya qiladilar.

2. Eng ko‘p ovoz olgan delegatlar yangi bloklarni yaratish va tranzaksiyalarni tasdiqlash huquqini oladilar.

3. Delegatlar o‘z ishlarini bajarganlari uchun yangi monetalar ko‘rinishida mukofot olishadi va bu mukofot foydalanuvchilar bilan bo‘lishilishi mumkin.

DPoSning afzalliklari va kamchiliklari

DPoSning afzalliklari:

- Tezkor tranzaksiyalar: Cheklangan validatsiya qiluvchilar soni tufayli tranzaksiyalar PoW yoki PoSdan tezroq amalga oshiriladi.

- Demokratiya: Foydalanuvchilar o‘z ovozlari orqali tarmoqni boshqarishda faol ishtirok etishlari mumkin.

- Kengaytirilish imkoniyati: DPoS tarmoqlari bir soniyada ko‘proq tranzaksiyalarni (TPS) amalga oshirish imkoniyatiga ega, bu ularni real ilovalar uchun mos qiladi.

DPoSning kamchiliklari:

- Markazlashuv xavfi: Garchi ovoz berish jarayoni demokratik bo‘lsa-da, ba'zi mashhur delegatlar tarmoqning katta qismini nazorat qilishi mumkin.

- Delegatlarga bog‘liqlik: Tarmoqning muvaffaqiyati saylangan delegatlarning ishonchliligi va halolligiga bog‘liq. Agar delegatlar noto‘g‘ri harakat qilsalar, bu tarmoqka zarar yetkazishi mumkin.

Xulosa

Delegated Proof of Stake (DPoS) — bu blokcheyn tarmoqlarini tezroq va samaraliroq qilish uchun ishlatiladigan konsensus algoritmi. DPoS tarmoqlari orqali foydalanuvchilar delegatsiya orqali tarmoq boshqaruvida ishtirok etishlari va delegatlarga ovoz berishlari mumkin. Steyking bu jarayonning muhim qismi bo‘lib, foydalanuvchilar o‘z monetalarini tarmoqni boshqarish va validatsiya qiluvchilarni tanlash uchun qo‘yadilar.