Kriptovalyutalar, xususan, Bitcoin, so‘nggi yillarda ko‘plab insonlarning e'tiborini tortmoqda. Ushbu digital aktivlar zamonaviy iqtisodiyotda va moliyaviy tizimda muhim o'rin tutmoqda. Kriptovalyutalarning faoliyat ko'rsatishi va xavfsizligi uchun muhim ahamiyatga ega bo'lgan bir tushuncha bu – heshreyt. Shuningdek, Bitcoin mayningi bugungi kunda qanchalik qiyin va murakkab ekani ham katta qiziqish uyg'otmoqda. Ushbu maqolada heshreyt nima ekani, Bitcoin mayningi qanday ishlashi va uning qiyinchiliklari haqida batafsil to‘xtalib o‘tamiz.

1. Heshreyt nima?

Hesh tushunchasi

Kriptovalyutalar tarmog‘ida **hesh** – bu maxsus kriptografik kod bo‘lib, u tranzaksiyalarni tasdiqlashda va bloklar yaratishda ishlatiladi. Har bir yangi blok Bitcoin tarmog‘iga qo‘shilayotganda, murakkab matematik masalalar yechiladi va natijada "hesh" hosil bo‘ladi. Bu heshlar tarmoqning xavfsizligini ta'minlaydi va tranzaksiyalar noto'g'ri yoki soxta bo'lmasligini kafolatlaydi.

Heshreyt nima?

Heshreyt (hash rate) – bu maynerning tarmoqda qancha hesh ishlab chiqarishi ko'rsatkichidir. U soniyalar ichida qancha heshlarni hisoblab chiqara olishini bildiradi va teraheshlar (TH/s) bilan o'lchanadi. Masalan, 1 TH/s – bu mayner soniyasiga bir trillion heshni hisoblab chiqarishi demakdir. Heshreyt qanchalik yuqori bo'lsa, mayner bloklarni yaratishda shunchalik tez bo‘lib, raqobatbardoshligi oshadi.

2. Bitcoin mayningi qanday amalga oshiriladi?

Bitcoin tarmog'ida bloklarni yaratish jarayoni

Bitcoin tarmog‘i blokcheyn texnologiyasi asosida ishlaydi. Tizimda bloklar ketma-ketlikda hosil qilinadi va har bir blok avvalgi blokka ulanadi. Bu jarayonni amalga oshirish uchun kriptografik masalalarni hal qilish talab etiladi. Bitcoin maynerlari bu jarayonni amalga oshiruvchi asosiy o'yinchilardir. Ular tizimda PoW (Proof of Work), ya'ni mehnat isboti algoritmi orqali ishlashadi. PoW tizimida maynerlar murakkab matematik masalalarni hal qilib, yangi bloklarni hosil qilishadi va buning uchun Bitcoin mukofot sifatida oladilar.

PoW algoritmi qanday ishlaydi?

Bitcoin tarmog‘i PoW algoritmiga asoslangan. Bu algoritm maynerlardan ma'lum bir miqdordagi hisoblash quvvatini sarflashni talab qiladi. Masalan, har bir yangi blok yaratish uchun maynerlar katta miqdordagi hisob-kitoblarni amalga oshirishlari kerak bo'ladi. Ushbu jarayon ko'p vaqt va energiya talab qiladi.

Maynerlar qaysi uskunalardan foydalanadi?

Dastlabki bosqichlarda Bitcoin maynerlari oddiy kompyuterlar yordamida bloklar yaratishgan. Ammo hozirda maynerlar maxsus ASIC (Application-Specific Integrated Circuit) uskunalaridan foydalanadilar. ASIC uskunalari faqat bitta maqsadda – Bitcoin mayningida ishlatiladi va juda yuqori heshreyt ko‘rsatkichlarini ta’minlaydi.

3. Heshreytning ahamiyati nimada?

Tarmoq xavfsizligi uchun heshreytning roli

Heshreyt tarmoq xavfsizligining asosiy ko'rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Tarmoqning umumiy heshreyt ko'rsatkichi qanchalik yuqori bo'lsa, tarmoq o‘ziga nisbatan hujumlar yoki firibgarliklardan shunchalik yaxshi himoyalanadi. Bu "51% hujum" xavfini kamaytiradi, ya'ni agar biror kishi tarmoqning 51% dan ortiq hisoblash quvvatini egallab ololmasa, blokcheynni manipulyatsiya qilishning deyarli iloji bo‘lmaydi.

Heshreytning global statistikasi

Heshreyt ko‘rsatkichlari har yili ortib bormoqda. Bu maynerlarning texnologiyalarini yangilashi va tarmoqdagi raqobatni kuchaytirayotganini anglatadi. Heshreytning o‘sishi bilan birgalikda mayning jarayoni ham qiyinlashib bormoqda.

4. Mayning qilish qanchalik qiyin?

Bitcoin mayningining texnologik rivojlanishi

O'tmishda oddiy kompyuterlar yordamida mayning qilish oson edi, ammo bugungi kunda mayning qilish ancha qiyinlashgan. Bu, birinchidan, maynerlarning yangi texnologiyalarga sarmoya kiritishi va elektr energiyasiga bo‘lgan talabning oshishiga bog‘liq.

Mayning murakkabligi va uning o‘zgarishi

Bitcoin mayningi har doim qiyinlashib boradi. Bu tarmoq ichidagi mayning murakkabligi tushunchasi bilan bog'liq. Har 2016 blokdan so'ng, mayning murakkabligi avtomatik ravishda o‘zgaradi. Agar maynerlar bloklarni tezroq yaratishsa, tizim murakkablikni oshiradi, aksincha, agar mayning jarayoni sekinlashsa, murakkablikni kamaytiradi. Buning natijasida bloklar tarmoqda har 10 daqiqada yaratilishi ta’minlanadi.

Mukofotlar va iqtisodiy qiyinchiliklar

Maynerlar blok yaratganlari uchun mukofot sifatida Bitcoin olishadi, ammo bu mukofot har to‘rt yilda bir marta kamayadi. Bu jarayon halving deb ataladi. Halving natijasida maynerlar mukofot sifatida avvalgi miqdordan ikki barobar kamroq Bitcoin olishadi, bu esa ularning daromadiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, elektr energiyasining narxi, uskunalar xarajatlari va raqobat mayning qilishni yanada qiyinlashtiradi.

Xulosa

Bitcoin mayningi zamonaviy texnologiyalarning yuqori darajadagi mahsuli bo‘lib, uning qanchalik qiyinlashishi va samaradorligi heshreytga bog'liq. Heshreyt tarmoqning xavfsizligini ta’minlaydi va mayning murakkabligi doimiy ravishda ortib boradi. Maynerlar uchun mukofotlar kamayib borayotgan bo‘lsa ham, tarmoqning o'sishi va raqobat ushbu sohadagi qiziqishni saqlab qolmoqda.